Nằm ở trung tâm vùng đồng bằng Kinh Bắc trù phú, Tam Sơn là một làng cổ, mảnh đất “địa linh nhân kiệt”, có lịch sử cư trú, tồn tại của nhiều dòng họ trên đất này từ nhiều thế kỷ trước công nguyên và liên tục cho đến tận ngày nay.

Tam Sơn nổi tiếng là đất khoa bảng, nơi sản sinh ra nhiều nhân tài của làng quê xứ Kinh Bắc. Theo lịch sử, Tam Sơn là làng duy nhất có đủ cả Tam khôi: Trạng nguyên, Bảng Nhãn, Thám hoa. Trong đó Trạng nguyên Nguyễn Quán Quang là Trạng nguyên Tam nguyên đầu tiên trong lịch sử thi cử thời phong kiến.

Tam Sơn là đất ba gò

Của trời vô tận một kho nhân tài

Không chỉ nổi tiếng với truyền thống hiếu học, khoa bảng, nói đến Tam Sơn, là nói đến một làng quê có bề dày truyền thống lịch sử văn hóa và cách mạng, được cả nước biết đến với việc thành lập Chi bộ Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội của làng- đây là chi bộ đầu tiên của Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội tỉnh Bắc Ninh, mà người khởi xướng là đồng chí Ngô Gia Tự- người con làng Tam Sơn, sau này trở thành một trong những người sáng lập ra Đông Dương Cộng sản Đảng, một trong 3 tổ chức hợp thành của Đảng Cộng sản Đông Dương, tức Đảng cộng sản Việt Nam ngày nay. 

Ngược dòng lịch sử, theo các nguồn tư liệu và các công trình nghiên cứu của một số nhà khoa học, làng Tam Sơn có nhiều mối quan hệ mật thiết với nhà Lý- Vương triều mở đầu cho kỷ nguyên Thăng Long rực rỡ của lịch sử dân tộc. Dấu tích nổi bật nhất của mối quan hệ mật thiết đó chính là ngôi chùa làng mang tên Cảm ứng (hay còn gọi là Cảm ứng Thánh tự). Chùa Cảm ứng được hình thành vào khoảng niên hiệu Ứng Thiên (994 - 1007). 

Trong thời kỳ cách mạng và kháng chiến, chùa Cảm Ứng còn là một cơ sở hoạt động của đồng chí Ngô Gia Tự và các đảng viên Thanh niên cách mạng đồng chí hội. Trong những ngày cách mạng tháng Tám năm 1945, chùa là địa điểm ra mắt của tổ chức mặt trận Việt Minh xã Tam Sơn, nơi tập hợp quần chúng vùng dậy đấu tranh, xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, thành lập chính quyền cách mạng. Đặc biệt, tại chùa Cảm Ứng, ngày mồng Một tết Nguyên đán Đinh Mùi (1967), nhân dân Tam Sơn vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm. Dưới mái chùa cổ kính, Người ân cần nói chuyện và thăm hỏi nhân dân địa phương, trồng cây đa lưu niệm trước tam quan chùa. Đây là lần cuối cùng Bác Hồ về thăm Đảng bộ và nhân dân Bắc Ninh.

“Tam Sơn ba núi sáu làng

Chùa trên chợ dưới rộn ràng vui thay”

 Ngày 12/1/2021, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết 1191/NQ-UBTVQH14 về việc thành lập các phường thuộc thị xã Từ Sơn. Theo đó, thành lập phường Tam Sơn trên cơ sở toàn bộ 8,45 km² diện tích tự nhiên và 16.279 người của xã Tam Sơn.

Ngày 1/11/2021, thành lập thành phố Từ Sơn trên cơ sở toàn bộ diện tích và dân số của thị xã Từ Sơn, phường Tam Sơn thuộc thành phố Từ Sơn như hiện nay. Phường có 04 khu phố gồm: Tam Sơn, Dương Sơn, Phúc Tinh, Thọ Trai.

Những năm gần đây, thực hiện chủ trương đổi mới, Đảng bộ, Chính quyền phường Tam Sơn đã tập trung các giải pháp phát triển kinh tế của địa phương theo hướng tích cực, tăng tỷ trọng ngành sản xuất CN-TTCN. Trên địa bàn phường có 01 cụm công nghiệp làng nghề công nghệ cao. Tỷ trọng cơ cấu kinh tế hiện nay: Nông nghiệp, chăn nuôi 19,68%; Tiểu thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ, xây dựng 45,4%; Thu nhập khác 34,92%.

Mặc dù diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp nhưng Tam Sơn vẫn giữ được thế mạnh trong sản xuất nông nghiệp với sản phẩm lúa nếp nhung đã khẳng định được thương hiệu. Đặc biệt, năm 2020, gạo nếp nhung Tam Sơn được Cục sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu và đến năm 2021 được lựa chọn tham gia Chương trình Mỗi xã, phường, thị trấn một sản phẩm (OCOP) tỉnh Bắc Ninh.

Phường Tam Sơn có 11 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có 08 di tích được xếp hạng cấp tỉnh và có 03 Di tích được xếp hạng cấp quốc gia (Đình khu phố Dương Sơn, Chùa Cảm Ứng khu phố Tam Sơn, khu lưu niệm đồng chí Ngô Gia Tự)

Trên địa bàn phường có 8 trường học các cấp. Trong đó có 05 trường địa phương quản lý, 03 trường do Tỉnh và Bộ quản lý) cụ thể: có 1 trường THCS, 2 trường Tiểu học, 2 trường Mầm non. Cả 5/5 trường đều đạt chuẩn quốc gia mức độ 2. Ngoài ra còn có Trường THPT Ngô Gia Tự, Trường Cao đẳng Công nghệ Bắc Hà và Trường Đào tạo lái xe Bắc Hà.

Công tác y tế, chăm sóc sức khỏe nhân dân được coi trọng. Trạm y tế phường đạt chuẩn quốc gia mức độ 2.

          Công tác xây dựng Đảng, Chính quyền, MTTQ và các đoàn thể vững mạnh được chú trọng. Đảng bộ phường hiện có 436 đảng viên; 10 chi bộ trực thuộc.  Ban chấp hành Đảng bộ phường có 11 đồng chí, Ban thường vụ có 03 đồng chí.